Pęcherz moczowy, kulisty zbiornik moczu produkowanego w nerkach, znajduje się za spojeniem łonowym w miednicy małej. Po stronie wewnętrznej zbudowany jest z nabłonka moczowego, tzw. przejściowego, stanowiącego ochronę przed szkodliwymi substancjami. Wskutek przewlekłych stanów zapalnych, drażniących nabłonek przejściowy, następuje nadmierna proliferacja komórek, która jest przyczyną raka pęcherza moczowego. Nowotwory złośliwe w początkowym okresie wzrostu są małymi guzkami, często polipami wychodzącymi z części wewnętrznej pęcherza. W późniejszym okresie zaczynają naciekać całą mięśniówkę pęcherza i otaczające tkanki – tłuszczową oraz łączną, ewentualnie także naczynia krwionośne i limfatyczne.
Im wcześniej rak pęcherza zostanie rozpoznany, tym skuteczniejsze jest leczenie. Dzięki unowocześnionym metodom wykrywania nowotworu pięcioletnie przeżycie wzrosło z 50% w latach 60. do przeszło 70% w latach 90. Cechą charakterystyczną raka pęcherza są nawroty rozwoju nowotworowego, ale zawsze jest on powierzchowny. Średni wiek chorych wynosi 68 lat. Mężczyźni chorują częściej niż kobiety. W Polsce jest to stosunkowo częsty nowotwór, w USA stanowi 5% wszystkich przypadków raka, co oznacza 50 000 chorych każdego roku.
Przewlekłe drażnienie pęcherza moczowego zwiększa ryzyko raka. Osoby z wrodzonymi chorobami pęcherza moczowego, przewlekłym zapaleniem pęcherza moczowego (cystitis chronica) są bardziej narażone na rozwój nowotworu złośliwego.
Rozwój raka pęcherza moczowego związany jest z ekspozycją na chemiczne substancje rakotwórcze. Na przykład u nałogowych palaczy rak pęcherza występuje trzykrotnie częściej niż u ludzi niepalących, z powodu substancji rakotwórczych zawartych w nikotynie. Malarze, mechanicy, garbarze skór, hutnicy, pracownicy fabryk i osoby wdychające kurz przemysłowy należą do grupy zwiększonego ryzyka. To samo dotyczy osób po radioterapii i chemoterapii środkami alkalizującymi z powodu innych nowotworów. Prawdopodobnie ryzyko zachorowania na raka pęcherza zwiększa również spożywanie azotanów w wędzonych produktach żywnościowych i w mięsie, podobnie jak kofeina i sacharyna. Jednak związek tych substancji z powstaniem zmian rakowych nie został potwierdzony naukowo, toteż niektórzy badacze go kwestionują.
Badanie pęcherza moczowego wykonuje się za pomocą przyrządu fiberooptycznego, tzw. cystoskopu. Jeżeli widoczny jest guz rozrastający się w ścianie pęcherza moczowego, lekarz pobiera wycinek do badania mikroskopowego. Gdy badanie histopatologiczne potwierdzi obecność złośliwej tkanki, leczenie zależy od rozległości nacieku nowotworowego. Dodatkowych informacji dotyczących wielkości, rodzaju i umiejscowienia nowotworu dostarczają badania krwi i moczu oraz badania radiologiczne pęcherza moczowego, moczowodów, nerek i innych narządów w jamie brzusznej.